Yaşama Sanatı (1)

Birçok yaratıcı kişinin uzun ömürlü olması raslantısal olmayabilir. Yeni bulgular sevdiğiniz şeyi yapmanızın nasıl ömrünüze yıllar eklediğini gösteriyor.

New York kentinin en büyük binalarından biri çok yaşlı birisi tarafından yaratıldı…. Orada iri, yuvarlak bir kap gibi duruyor,  bu Guggenheim Müzesi, doğal ışığı, spiral tabanı ve kar beyazı dışının sağladığı biraz tarz bir meydan okuyuş onu sokağın perdemsi görünümünden ayırıyor. Bu yapısal dehanın arkasındaki insan deha Frank Lloyd Wright, binayı tasarlamaya 1943’te 76 yaşındayken başladı ve zemin 1959’da parçalanıncaya kadar sürdürdü ve 1959’a kadar yaşadı –ikisinde de, hem 92. yaş gününde, hem de müzenin resmi açılışında utangaçtı yalnızca.

“Eğer Write’ın binalarının her hangi birine girerseniz, onun bizim gibi düşünmediğini görürsünüz” diyor Harvard’dan nöropsikolog Donald Davidoff. Odaları nerede durduğunuza bağlı olarak 7 farklı yüksekliğe sahip olabilir.  O, üç boyutlu düşündü, gördüğümüzde takdir edeceğimiz ama bizim yapamayacağımız bir şey.”

Wright işinin tarzı, kalitesi ve put kırıcılığı bakımından benzersizdi ama onu yaparken bulunduğu yaş bakımından değil ve bu birçok alanda doğru. Silicon Vadisindeki dahi oğullarınızı, moda dünyasını parçalayan yeni silahlarınızı, müzikte, sanatta, ekonomide ve hükümetteki meşhur üstün zekalılarınızı koruyabilirsiniz. Bir saniyenizi ayırın, bir saniyeden fazlasını ayırın, yaş haddini aşmış yaratıcılara: Goya en güzel resimlerinden bazılarını 70lerinin sonundayken yaptı; Goethe baş yapıtı Faust’u 81 yaşında bitirdi; Galile son eserini 74 yaşında yazdı, ölümünden yalnızca birkaç yıl önce, insan ömür beklentisinin ortalama 35 yıl olduğu bir zamanda.

Ve çok da eski isim olmayanlar: saygılar 78’inde hala TV serilerinde ve filmlerde oynayan Maggie Smith’e; para kaybettiği için Omaha büyücüsü denmeyen 83 yaşındaki finans dahisi Warren Buffet’a; 91 yaşında ölen ve son anına kadar resim yapan Picasso’ya; 18. ve en son romanını daha bu yakında yayınlamış 98 yaşındaki Herman Wouk’a; 1996’da 100 yaşında ölen ve 95. yaş gününü iki yıl kontratla bağlı olduğu Las Vegas’da şarkı söyleyerek kutlayan komedyen George Burns’e. Anlaşmayı imzaladıktan sonra otel yöneticisine “İki yıl sonra hala etrafta olursanız tekrar konuşuruz” demişti.

Böyle öyküleri sevmek yapımızda var ve genelde  böyle insanlara hafifçe yukarıdan bakma da. Yaşlı ünlüler ödül törenlerinde ve halk seromonilerinde yuvarlanarak yürür ve çoğu zaman tam iyi olmadıkları ve son derece düşkün durumda oldukları halde “çakı gibi” ya da “her zaman atak” olarak tarif edilir, gerçekte ise alkışladığımız hala yaşıyor olmalarıdır.

Ancak gene de yaratıcılığın yaşlılıkta devam ediş şekli konusunda çok gerçek olan bazı şeyler var ve belki de yaşlılığı öteliyor. Şu ana kadar aktif, meşgul beynin daha uzun süre berrak kaldığı, bunamaya ve diğer bilişsel sorunlara daha iyi direndiği konusu gerontolojik olarak belirlenmiştir. Hareketsiz, sıkılmış ya da depresif insanların mutlu ve meşgul insanlara göre fiziksel hastalıklara yenilmelerinin çok daha olası olduğu da biyolojik olarak belirlenmiştir.  Beyin araştırmaları, giderek daha da fazlası, yaratıcı insanların durumunda olduğu gibi,  fani neden ve etkilerin ömre fazladan yıllar eklenmesinde önemli payının olduğunu gösteriyor, arkada bu kadar eser bırakmaya olanak veren yalnızca uzun yaşama şansı değil,  yaratıcı çalışma etkinliğinin  yardımıdır. Ve bu herkes için olanaklı olan bir şey.

“Doktorlar yaratıcı bir şekilde düşünür, avukatlar yaratıcı düşünmek zorundadır, ne satın aldığımızı bilmediğimizi gösteren yollarla gelen yatırım fonu temsilcileri yaratıcı olarak düşünmek zorundadırlar,” diyor Dr. George Bartzokis, UCLA’da bir nörobiyolog ve psikiyatri profesörü. “Onların işleri müzelerde sergilenmeyebilir ancak sevdiğinizi yapabilmeniz sizi daha doyumlu, daha az depresif yapar ve olasılıkla sonuç olarak bedeniniz için de daha iyisini yapmış olursunuz. “Bunun anahtarı sizi tetik, uyumlu, hatta vizyoner tutan, aynı sorulara tekrar  tekrar aynı yanıtlarla karşılık vermekten çok anında fikirler ürettirecek ve  sorunları çözdürecek işi bulmaktır. İnsanlar teslim tarihleri için hayıflanır ama yapılan iş, onu yapmak zorunda olduğunuz zamanı doldurmak için genişleme eğilimindedir. Şimdi bilim,  zamanın yalnızca onu doldurmayı seçtiğiniz işi içermek için genişleyeceğini öneriyor.

Devam edecek…

Jefrey Kluger, 2013 : The Art of Living, Time, September, 23