Sosyal Zekayı Geliştirme

 OLGUN ZİHİN, Yaşlanan Beynin Olumlu Gücü (7)

Gene D. Cohen

Ebeveynlerle, evden ayrılmış çocukların sonradan özellikle torunlar nedeniyle bir araya gelmesi ya da yakın yaşamaya başlamaları günümüzde  oldukça sık rastlanan bir eğilimdir. Bu eğilim, yaşlıların,  türümüze hayatta kalım için anahtar bir avantajı verdiği fikrini destekler çünkü bu doğanın insan ömrünü doğurganlık yıllarının çok ötesine uzatmasının bir nedeni olmalıdır.

Yaşlıların psikolojik ve sosyal gereksinimleri orta yaşlılarınkinden farklı değildir. Yaşlı insanların geri çekilmeleri ve izole olmaları ne normal ne de doğaldır.

Varoluşçu filozof Albert Camus “hayat seçimlerinizin toplamıdır” demiştir. Harry Potter’da, Aldus Dumbledore genç Harry’e şöyle der: “Bizim gerçekte kim olduğumuzu gösteren şeyler yeteneklerimizden çok, seçimlerimizdir” (modern çocuk literatüründe olumlu yaşlanmanın en iyi tanımı). Olgunlaşan sosyal zeka bir insanın yaşamının her yönünde, özellikle de sosyal yaşamda daha iyi seçimler yapmasına katkıda bulunur.

Yaşlandıkça ilişkilerimizde daha seçici oluruz. Araştırmalar yaşlıların, zamanlarını sevdikleriyle, rahat ettikleriyle ve kendilerini özgürce ifade ettikleri insanlarla geçirebilmek için, yüzeysel ya da tatmin edici olmayan ilişkileri daha çabuk bozduğunu göstermektedir. Yetmiş yaşında bir hanımın dediği gibi “kendimi iyi hissetmediğim insanlarla birlikte olmak için hayat çok kısa.”

Sosyal zeka çelişki çözme hünerlerini de geliştirir. Bu nedenle yöneticilik, hakimlik, politikacılık ve diplomatlık gibi bir çok insan yönelimli işte yaş, bir değerdir.

Erkekler yaşlandıkça sosyal ilişkilere daha çok ilgi gösterirken, zaten daha sosyal olan kadınlar çocuk bakımı sorumluluklarından kurtulmuş olduklarından, zaman ve enerji sahibi olarak sosyal konularda daha iddialı ve aktif olur ve sosyal katılım alanlarını tüm dünyayı alacak şekilde geniş sosyal adalet konularını da katarak genişletir. Erkekler gençliğin saldırganlığını daha problem çözücü ve barışcıl rollere kanalize eder. Bu eğilimler genel sağlık ve öz değeri ilerletir. Cinsiyetle ilişkili roller artık çok derin değildir. Fakat orta yaş ve sonrasındaki değişimler egemen sosyal beklentilerle şekillenen genişleyen ve dengelenen roller olarak hissedilir. Bu da sosyal zekanın (daha geniş anlamıyla gelişimsel zekanın) çalıştığını gösterir. Erkekler sosyal ağ değerlerine kendilerini açarak daha tam ve duygusal yönden daha dengeli olurlar.

Zihinsel ve fiziksel sağlık aktif olmakla büyük ölçüde bağlantılıdır. Kendi kendine kalma ve sosyal izolasyon depresyon ve diğer bazı hastalıkların işaretidir. Yaşlılıkta yeni arkadaşlıklar geliştirmek ve eski ilişkileri sürdürmek ulaşım sıkıntısı, az işitme ve az görmeden dolayı  ya da eskiden sosyal biraradalıkları sağlayan spor ya da diğer aktiviteleri sürdürmek enerji azlığından dolayı zor olabilir.

Yıllar içinde bu güçlükleri aşmak için birkaç strateji geliştirdim. Bunlar bir bakıma Samuel Johnson’un 1779 da yetmiş yaşındayken bir arkadaşına yazdığı mektupta “boşsan yalnız olma, yalnızsan boş olma” öğüdünü yansıtır. Bu pratik sosyal zekadır.

Sosyal portföy olarak adlandırdığım fikir ekonomik öğüde benzer: bütün yumurtaları bir sepete koyma. Portföyünü çeşitlendir ki birindeki düşüş diğerindeki kazançla karşılansın. Yaşlanan insanların güçlü etkinlikler, zihinsel mücadele ve yaşlılık günlerine taşıyacakları insan ilişkileri üzerine dayalı dengeli sosyal portföyleri olmalıdır. Eşit önemde olan dört portföy öneriyorum. Bu sosyal portföyün temelindeki fikir hem yalnız, hem grup etkinlikleriyle, spor, dans, seyahat gibi  hem yüksek enerji ve hareket gerektiren, hem de yazmak, okumak, müzik dinlemek gibi az enerji ve az hareket gerektiren etkinliklerle meşgul olmaktır.

SOSYAL PORTFÖY

Yüksek enerji ve hareket gerektiren etkinlikler:

1. Grupla: Bir dans ya da tiyatro grubuna katılma, seyahat v.b.

2. Yalnız: Görülmek istenecek güzellikte  bir bahçe yapmak, yürüyüş turu yapmak, belgesel ya da doğa fotoğrafçılığı

Düşük enerji ve hareket gerektiren etkinlikler:

1. Grupla: Devam eden herkesin bir yemek getirdiği bir yemek grubu kurmak, çocuklar ya da torunlarla bir aile gazetesi çıkarmak, ev sahipliğini yaptığınız bir kitap ya da oyun grubu oluşturmak.

2. Yalnız: Gizli tarifli aile yemek kitabı yapmak, dinamik, açıklamalı bir aile ağacı yapmak, torunlara e-mailler..

Kendi portföyünüzü kolaylıkla yaratabilirsiniz. Bir sosyal portföy sosyal meşguliyetinizin dengeli olup olmadığını göstermeye yardımcı olur. Ne kadar geç kaldığımız, koşulların  ne kadar zor olduğu önemli değildir, bilgimiz, deneyimimiz ve gelişimsel hazırlılıklığımız bir araya gelince yaşamlarımız değiştirilebilir.

Özet: The mature Mind. The Positive Power of the Aging Brain, G.D. Cohen, 2005, 232 s., Basic Books, New York.