Dyspareunia birçok menopoz sonrası kadın için yaygın bir sorun.

Menopoz geçirdikten az sonra Denise Roberts (gerçek ad değil) kocasıyla cinsel ilişkide ciddi acı hissetmeye başladı. “Duhul sanki içimde bir bıçakmış gibi hissettiriyor,” diyor. Çeşitli doktorların önerdiği östrojen ve vajinal kayganlaştırıcılarbu konuda  çok az rahatlama sağlamış. Utanmış, endişe etmiş, eş olarak kendini yeterli hissetmemiş ve seks yapmaktan korkmuş.

Denise’in acısı pelvic taban fizik tedavisini, vajinal bölgedeki kasları rahatlatıp, güçlendirmeye yarayan bir teknik,  duyana kadar sekiz yıl sürmüş. Birkaç aylık tedavi, östrojen ve kayganlaştırıcı kullanımından sonra çok daha rahat hissetmiş. “Bir mucize gibi,” diyor.

Milyonlarca kadın cinsel ilişki öncesinde, sırasında ve sonrasında acı yaşıyor –dyspareunos denen durum. Bu durum yalnızca cinsel ilişkiyi ve zevki baltalamıyor ilişkileri geriyor ve yaşamın genel kalitesini bozuyor.  Menopoz sonrası kadın için dyspareunia yaşlanma ve beden imajı konusundaki endişeleri arttırıyor.

Pek çok kadın sessizce acı çekiyor ve ihtiyaçları olan yardımı aramıyor ya da tanı koyacak ve acının nedenlerini tedavi edebilecek bir doktor bulmakta güçlük çekiyor.  Bu talihsiz bir durum, çünkü bu eziyetli durumun altındaki sorunların çoğunun tedavisi var..

Nedir bu?

Dyspareunia her yaşta olabilir, ancak özellikle menopoza ulaşmış kadınlarda yaygındır. Araştırma ve anketlerin gösterdiğine göre menopoz sonrası kadınların çeyreğinden yarısına kadarı seks sırasında acı yaşıyor. Acı hafiften dayanılmayacak dereceye kadar değişiyor, sıkıntıyı yşayanlar  acıyı yanıyor, batıyor, kesici ya da hassasiyet olarak tanımlıyor.  Nedenine bağlı olarak bu acı vajina içinde dış jenitaller (vulva) ya da pelviste derinde olabilir.  Pek çok kadın temelde vestibul – vajinal açıklığı çevreleyen sinir bakımından zengin bölge- içinde rahatsızlık hisseder. Dyspareunia birdenbire başlayabilir ya da dereceli olarak gelişebilir. Acı her seks yapışta ortaya çıkabilir ya da yalnızca bazen. Bazı kadınlar için cinselliği yalnızca düşünmek bile sıkılık, acı ve seksten kaçınma çevrimini başlatabilir.

Buna yol açan nedir?

Olasılı nedenler hormonal değişiklikler, endişe ya da depresyon gibi çeşitli tıbbi ya da sinirsel durumları kapsar. Genellikle, sebep çoğudur, “Bir tek şey kolaylıkla  peşpeşe durumları başlatır.” diyor Harvard Vanguard Medical Associates (Burlington, Mass) ve Harvard-bağlantılı Beth Israel Deaconess Medical Center’dan ( Boston) vulvovajina uzmanı Dr. Elizabeth G. Stewat.

Orta yaştaki kadınlar için östrojen kaybının yol açtığı vajinal bozulma, vajinal dokunun körelmesi acılı cinsel ilişkinin ana kaynağıdır. Östrojenin yumurta üretimi menopozda azaldığında vajinal doku incelebilir, daha az kaygan ve daha az elastik olabilir. Sonunda bu değişiklikler vajinal kuruluk, yanma, kaşınma ve acıyla sonuçlanabilir. (Azalan cinsel etkinlik kadar antihistaminik ilaçlar da vajinal kuruluğa yol açabilir.)

Diğer bir zanlı vestibulodyniadır, vestibulu etkileyen bir kronik acı sendromu. Her hangi bir tür dokunma ya da baskı –yalnızca duhulden dolayı değil tampon, pamuklu bir temizleme bezi, sıkı jeanlar ya da tuvalet kağıdı bile- rahatsızlığı başlatabilir. Vestibulodynia bir tip vulvodyniadır ya da vulvar bölgede açıklanamayan ve sürekli bir acı. Durum pek çok nedenle ortaya çıkıyor.

Vestibulodynia 50 yaşın altındaki kadınlardaki cinsel ilişki acısının en yaygın nedeni ve Montreal McGill Üniversitesi araştırmacılarının yakın zamanlarda yaptığı bir arştırmaya göre belki de  menopoz sonrası kadınlarda daha önce sanıldığından daha fazla yaygın. Araştırmacılar dyspareunialı 182 menopoz sonrası kadından veri analizi yaptı ve hemen hemen hepsi (%98) inceleme sırasında pamuk bir bezle vestibule dokununca acı hissetti; %64’ünde hem vestibulodynia hem de vaginal körelme vardı; %14’ünde yalnızca vestibulodynia vardı.  Bulgular Journal of Sex&Marital Theraphy’de (Mart/Nisan 2012) yayınlandı.

Cinsel ilişkiyle gelen acının diğer nedenleri egzema, sedef gibi cilt hastalıklarını, endometriosis, pelvik iltihaplanma hastalığı, mesane sarkması gibi durumlar, idrar yolları, vajina ya da üreme organları iltihapları; belirli kanser tedavileri, çocukluktan kalma pelvik sakatlanmalar; rekonstrüktif ameliyatlar, vajinal bölgeyi destekleyen sinirlerin hasarı; artrit ya da sıkı kalça ya da pelvic kasları gibi kas-iskelet hasarları; ve bazı tür erkek cinsel fonksiyonsuzluğu (uzayan cinsel ilişki vajinal ürtüşmeyive acıyı arttırabilir).

Psikolojik ve duygusal faktörler de dahil olabilir. Stres, endişe, depresyon, suçluluk, cinsel taciz hikayesi, geçmişteki bir rahatsız edici pelvik muayene ya da ilişki sorunları da cinsel acının kökünde olabilir. Bazı kadınlar vajinismus –duhulu önlemek için vajinal kasların istemsiz sıkılması- yaşarlar. Vajinismus özellikle vajinal bölgeyi korku ya da fiziki bir travmayla ilişkilendiren kadınlar arasında yaygındır. “Kötü bir vulva kesme ameliyesi tamiri gibi acı dolu bir erken deneyim yaşamışsanız pelvik taban kasları bunu hatırlıyor ve vajinaya “Buraya hiçbir şey giremez,” dedirtiyor gibi görünüyor diyor Dr. Stewart.

Dyspareunia tanısı koyma

Pek az doktor vulvar sorunlarda uzmanlaşmıştır ve pek az tıp okulu bu alanda pek eğitim verir.  Ancak doktorunuz ya da jinekoloğunuz dyspareunianın tedavisi için kime başvuracağınız konusunda sizi yönlendirebilir. Bunu internette siz de araştırıp en yakın sağlık birimine başvurabilirsiniz.

Doktorunuz size acınız hakkında sorular soracaktır –ne zaman başladı, nereyi ve ne zaman acıtıyor, ne hissettiriyor ve kurtulmak için ne yapmalısınız- ve belki de partenirizle ilişkiniz konusunda sorular. Jinekolojik geçmişiniz (ameliyatlar, doğumlar gibi) ve herhangi bir tıbbi durum ya da endişeniz konusunda da sorular alabilirsiniz.

Değerlendirme genellikle tam bir tıbbi geçmiş ve pelvik muayeneyi ve bazen prosedürler ve testleri de (enfensiyonlar için laboratuar testleri gibi) kapsayabilir. Doktor vulvanızı, vajinanızı ve rektal bölgenizi kızarıklık, yara izi, kuruluk, yara, oluşum ya da dyspareunianızı açıklamaya yardım edecek herhangi bir belirti için muayene edebilir. Muayene sırasında pamuklu bir bez (dokunma hassasiyetini kontrol etmek için), kanal genişletme cihazı ve eldivenli parmağını kullanabilir. Cinsel acı duyan kadınların pelvik muayeneden kaçınması anlaşılabilir. Muayene başlamadan önce doktorunuzla endişeleriniz hakkında konuşun.

Yaşam tarzı ve kendi-bakım

Aşağıda vulvar rahatsızlığı yönetmek ve cinsel zevki arttırmak için bazı yollar:

Kayganlaştırıcılar. Hormonsuz vajinal kayganlaştırıcılar ve nemlendiriciler ilişki sırasındaki sürtünme ve acının azalmasına yardım edebilir. (Kayganlaştırıcılar, seksten hemen önce; nemlendiriciler daha düzenli olarak daha uzun erimli rahatlık için kullanılır.) Farklı içerikli pek çok marka var ve size uygun olanını bulmak zaman alabilir. Sebze yağı pahallı olmayan bir seçenek; bununla birlikte diğer yağ tabanlı kayganlaştırıcılar gibi lateksi zayıflatabilir, kondomlarla birlikte kullanılmamalıdır.

Cinsel teknikler. Vajinal dokulardaki nemi arttırmak için ilişkiden önceki  ön oyunları uzatın. Pozisyonları değiştirmeyi deneyin. Yakınlığın farklı yollarını uygulayın. Ve partnerinizle neyin iyi hissettirdiğini ve hissettirmediğini açıkça konuşun.

“Kullan ya da kaybet.” Sık yapılan cinsel etkinlik kasların gerilmesine ve güçlendirilmesine yardım eder ve kan akışını ve kayganlığı arttırır. Ancak eğer ilişki acıtırsa masturbasyonu ya da duhul içermeyen cisel yakınlığın değişik yollarını uygulayın.

Yumuşak vulvar bakım. Yumuşak bir sabun ya da yalnızca suyla yıkayın ve kurulayın. Banyo, duş köpüğü gibi parfümlü, çok içerikli ürünler ve ped kullanımından kaçının. Gevşek elbiseler giyin ve pamuklu iç çamaşırı seçin. İdrardan sonra alanı soğuk suyla durulayın.

Dyspareunianın tedavisi

Tedavi genellikle ilaç, diğer terapiler ve kendi bakım (bakınız ”Yaşam tarzı ve kendi-bakım”)  içeren çok yönlü bir yaklaşım gerektirir. Eğer doktorunuz herhangi bir vajinal iltihaplanma, cilt rahatsızlığı ya da diğer tedavi edilebilir bir durumu belirlerse uygun antibiyotikleri, topikal korticosteroidleri ya da diğer ilaçları verecektir.  Dispareuniayı tedavi etmek için reçetelenen stratejiler genellikle aşağıdakileri içerir:

Vajinal östrojen. Lokal düşük dozda östrojen vaginal körelme yaşayan çoğu kadına yardımcı olur; aynı zamanda vestibulodynianın bazı durumları ve vulvar cilt sorunları için de tavsiye edilir. Krem olarak (vulva ya da vajina içine sürülür), vajina içine konan küçük bir tablet (Vagifem) olarak ve her üç ayda bir değiştirilerek devamlı kullanılan esnek vaginal bir halka (Estring) olarak mevcuttur.

Vajinal atrofi tedavisinde vajinal östrojen sistemik hormon tedavisine -progestinli ya da progestinsiz hap ya da diğer şekillerde alınır-  tercih edilir. Sistemik hormon tedavisi yaşlı kadınlarda artan kalp krizi, inme, kan pıhtıları ve bazı kanserlerle ilişkilendirilmektedir. Vajinal uygulama kan dolaşımına biraz östrojen bırakır dolayısıyla sistemik östrojenden daha az yan etki riski taşır. Ancak vaginal östrojen tedavisinin artı ve eksilerini doktorunuzla konuşun – özellikle göğüs kanseri hikayeniz varsa çünkü güvenli olup olmadığı bu toplumda henüz açık değil.

Lidocaine. Bu hissizleştirme ajanı seksten önce ve sonra vestibüle merhem olarak sürüldüğünde cinsel rahatsızlık için yardımcı olabilir (sekten önce kullanıldığında erkeği etkileyebilir.)

Ameliyat. İnatçı ve ciddi vestibulodynialı kadınlar bir kısım vestibular dokunun alınmasını içeren vulvar vestibulectomy adı verilen tedavi işlemini dikkate almak isteyebilirler. Bu ameliyat yalnızca diğer tıbbi yaklaşımlar başarısız olursa önerilir.

Danışmanlık. Bir ilişkide endişeden kötü iletişime kadar duygusal ve fizyolojik konular acı veren sekse katkıda bulunabilir ve acı dolu seks ilişkiye stres katar. Uzman bir danışman ya da seks terapistine gitme yardımcı olabilir.

Vulvanın anatomisi

Vulva cinsel organları ve üriner açıklığı kapatan ve koruyan birçok katmandan oluşur. Vulvanın dış dudakları –labia majora- bölgeyi yastıklamak için yağ içerir. Labia majorun iç kısmında labia minor adı verilen daha ince kanatlar vardır. Klitorisi çevrelemek için tepede birleşirler. Labia minora ve vestibul arasındaki alan idrar yolu ve vajina açıklıklarını bulundurur.

Pelvik taban fizik tedavisi. Bu yöntem oldukça yenidir ve hakkında yeterince veri yoktur ama uzmanlar güvenli ve etkin olduğunu düşünüyorlar.  Vulvar acısı olan pek çok kadın sıkı ya da zayıflamış pelvik taban kaslarına sahiptir. Bu kaslar yaşlanmanın, doğumların, fazla kiloların, hormonal değişimlerin ve belirli fiziksel gerilimlerin sonucu olarak zayıflar. Genital acıya tepki olarak da sıkılaşabilirler. Fizik tedavi sıkılığın azalmasına, kas fonksiyonunun artmasına yardımcı olur.

Fizik tedavi uzmanınız dokularınızı gevşetmek ve gerdirmek ve kan akışını ilerletmek için hazır olduğunuzda vajinanın içi de dahil elle masaj ve yumuşak baskı teknikleri yapacaktır. Siz de pelvik taban kaslarınızı güçlendirmek ve kalçalardaki gerginliği rahatlatmaya yardımcı olmak için egzersizler öğreneceksiniz.  Bir bilgisayar ekranına bağlı  vajinanızdaki küçük bir sensörle gelişiminizi izlemek için bir biyogeribildirim makinası kullanılabilir. Sonuçların görünür hale gelmesi için terapi 8-12 hafta sürebilir.

“Pelvik taban fizik tedavisi işe yarar ancak sihirli bir değnek değildir; hastalar tedaviden önce ve sonra ev ödevlerini yapmak zorundalar,” diyor Raquel Perlis,  Wellesly  Mass.dan pelvik taban rahatsızlıkları ve dyspareuniayı tedavi etmekte uzmanlaşmışı kayıtlı fizik tedavici.  Ev ödevi kendi kendine masaj, kalça gerdirmeleri ve duhulün daha rahat olması için kanal genişletici aletleri içerebilir.

http://www.health.harvard.edu/newsletters/Harvard_Womens_Health_Watch/2012/May/when-sex-gives-more-pain-than-pleasure

“Çünkü bazı şiirler bekler bazı yaşları.”
~ Behçet Necatigil